Gospodarzem szlaku jest Polskie Towarzystwo Turystyczno - Krajoznawcze Oddział Miejski im. Mariana Sydowa w Toruniu, do którego należy zgłaszać wszelkie uwagi na temat szlaków.
Kontakt : ul. Piekary 41, 87-100 Toruń, tel. 56 622 29 21
Autorem szczególowych opisów poszczególnych szlaków jest pan Henryk Miłoszewski Prezes PTTK Oddziału Miejskiego w Toruniu.
Szczególowy opis szlaku dostępny na stronie
http://www.pttk.torun.pl/TO-2214z.html
55,5 km Płonne wieś jako osada wzm. w 1323r.. Wieś była własnością m.in. w 1564r. Tomasza Białkowskiego, od II połowy XVIII wieku do I połowy XIX wieku Dziewanowskich, następnie Piwnickich. Wieś wymieniona w korespondencji Fryderyka Chopina. Ciekawostki: częściowo zachowany dom w którym mieszkała w latach 1925-29 Maria Dąbrowska. Według tradycji napisała tu Noce i dnie. Obok tzw. Góra Modrzewiowa z 9-oma modrzewiami polskimi stanowiącą pomnik przyrody. Najstarsze z drzew maja około 300 lat. Kościół paraf. św. Jakuba zbudowany około 1402r., przebudowany w latach 1545-46 staraniem Erazma Kretkowskiego. Gotycki o zatartych cechach stylowych. Przy kościele znajduje się obelisk ku czci Jana Dziewanowskiego, bohatera z pod Samosierry. We wsi znajduje się zruinowany dwór z początku XIX wieku, który przed wojną zależy do Łempieckich. W otoczeniu park krajobrazowy z modrzewiami i pomnikami z końca XVII wieku. Dojazd PKS.
57,5 km Rodzone niewielka osada założona w XIX wieku, położona 1 km na południe od rzeki Drwęcy.
61,5 km Tomkowo osada założona w połowie XIX wieku. W 1880r. jest wzm. folwark należšcy dio Tomasza Cissowskiego właściciela pobliskiego Półwieska Małego. W 1896r. dobra nabył Edward Rudowski dla córki Ludwiki. Ciekawostki: obecny pałac w 1995r. został od podstaw zrekonstruowany przez prywatnych właścicieli przy zachowaniu detalu architektonicznego. Obok pałacu znajduje się park krajobrazowy, który od 1965r. jest rezerwatem przyrody Tomkowo. Rezerwatem jest objęty obszar 14,98 ha, na którym chroni się las grądowy z udziałem modrzewia polskiego.
62,5 km Kierz Radzikowski wieś o luźo rozrzuconej zabudowie mieszkalnej powstała w koncu XIX wieku.
66,7 km Radziki Duże osada wymieniana w 1384r. należy do Andrzeja herbu Ogończyk kasztelana dobrzyńskiego dającego początek rodzinie Radzikowskich. W 1752r. właścicielem jest Stanisław Przeciszewski, na poczštku XIX wieku Kazimierz Przeciszewski a od 1839r. Franciszek Salezy Domochowski. Przed wojna od 1919-39r. właścicielami byli bracia Kon. W 1784r. Franciszka z Tarnowskich Przeciszewska otrzymała dla Radzik zezwolenie na lokacje miasta, które w 194r. została anulowane. Ciekawostki: kościół paraf. św. Katarzyny z przełomu XIV/XV wieku gotycki, dwór z czterokolumnowym portykiem zbudowany w II połowie XIX wieku przez Przeciszewskich, klasycystyczny, na cmentarzu pomnik powstańców styczniowych poległych w bitwie pod Bolesławicami (29.III.1864r.). W parku obok dworu znajdujš się ruiny rycerskiego zamku wzniesionego w latach 1435-1466 przez Radzikowskich. Zamek w 1510r. został przebudowany przez ostatniego z rodu Mikołaja Radzikowskiego. W czasie wojen szwedzkich uszkodzony popada w ruinę. Obiekt reprezentował najlepszy typ rycerskiej siedziby obronnej, gdzie budynek mieszkalny obwiedziono murem obronnym z wykorzystaniem jednego boku jako oparcia. Pierwotnie dostępu do zamku broniła mokra fosa nawodniona z znikajšcego obecnie stawu. Budulcem użytym przez budowniczych zamku była cegła, którš układano w układzie wendyjskim
i gotyckim a do podmurówki użyto kamienia polnego. Zamek był założony na planie kwadratu 28,8 m x 28,8 m. Wjazd do zamku prowadził od strony pn-zach przez przedbramie. Pozostały do dziś mury obwodowe zachowane prawie w całości. W miejscu pierwszego budynku mieszkalnego piwnice o sklepieniu kolebkowym. We wsi znajduje się bar. Dojazd PKS.
70,0 km Kupno zakład Eksploatacji Kruszywa.
71,6 km Pólka Duża osada leśna nad rz. Drwęcą. Na rz. Drwecy znajduje się most drogowy przez który prowadzi szosa Kupno-Wrocki. Granica historycznych ziem: dobrzyńskiej
i chełmińskiej.
74,6 km Słoszewy osda wzm. W 1322r. kiedy wymienia się miejscowego plebana. W 1375r. rycerz Jan z Kruszyn, do którego należą Słoszewy porywa i więzi tu 6 tygodni bpa chełmińskiego Wikbolda Dobilsteina. W 1414r. wieś ponosi szkody wojenne kiedy to zostaje spalany dwór oraz zniszczony kościół. W 1772r. wieś należy do Sowińskiego w latach 40-tych XIX wieku należy do Jezierskich a od 1853r. do Ernesta Kriegera właściciela Karbowa. Od 1933r. majštek należał do Elżbiety von Witzleben w imieniu której zarzšdzał do 1945r. Justus Würtz. Ciekawostki: grodzisko średniowieczne czworoboczne z majdanem na planie trapezu czynne w XIV-XV wieku, na majdanie zbudowany w XVIII wieku dwór, który później rozbudowano na początku XX wieku. W otoczeniu dworu park krajobrazowy z XVIII wieku z 200-letnimi dębami. W parku który liczy 24 gatunki drzew liczne pomniki przyrody oraz ciekawe okazy drzew (sosna wejmutka, topola kanadyjska, żywotnik).
80,8 km Mszano osada wzm. 1246r.. W 1340r. należąca do bpów chełmińskich. W 1445r. jest wymieniana parafia a w 1553r. kościół. W latach 1747-63r. dzierżawcą dóbr biskupskich w Mszanie jest kpt. Wojskpolskich Bartłomiej Orłowski. W XIX wieku wieś należy do Wybickich. Ciekawostki: kościól neogotycki św. Bartłomiej z 1902r. W 1991r. na łąkach przy rz. Drwęcyu zostały odkryte najstarsze w Polsce groby prehistoryczne z około 700r. p.n.e. Dojazd PKS.
84,0 km Szabda wieś wzm. W 1340r. jako granicząca z Niewierzem. W 1343r. jest wymieniany sołtys Gobil. W 1535r. jest własnością królewską, a której część należy do szlachcica Jerzego Wąpierskiego. W dniu 14.III.1769r. skonfederowany oddział z ziemi dobrzyńskiej pod dowództwem Szymona Zielińskiego stoczył tu przegraną bitwę z rosyjskim oddziałem.
87,3 km Brodnica miasto Gród wzm w 1260r.. Prawa miejskiego w 1298r.. W latach 1317-1479 w rękach Krzyżaków. Michałowo, dzielnica miasta była we wczesnym średniowieczu ośrodkiem Ziemi Michałowskiej, która w 1317r. została sprzedana przez ks. Kujawskiego Leszka zakonowi. W czasie wojny 13-letnie 1454-1466 miasto przechodziło kilkakrotnie z rąk do rąk. W 1479r. włączona do Korony, siedziba starosty królewskiego do 1772r.. Rozkwit gospodarczy miasta w XIV wieku oraz w latach 1604-25 (rządy Anny Wazówny). Upadek miasta na skutek wojen szewdzkich. W 18-7-15 należy do Księstwa Warszawskiego. Obecnie liczy około 30 tys. Mieszkańców. Ciekawostki: kościół parafialny z przełomu XIII/XIV w. Ceglany, gotycki,wewnątrz polichromia gotycka, renesansowa oraz barokowa, gotyckie rzeźby z II połowy XIV w. Oraz krucyfiks z II połowy XIV w. Kościół i klasztor Reformatorów (obecnie Franciszkanów) fund. Józef i Rozalii z Czapskich Pląskowskich
w 1751r. po kasacie zakonu w 1831r. kościól zamieniono na cmentarny, garnizonowy a klasztor na więzienie (1839r.). Po 1945r. objety przez franciszkanów. Kościół barokowy z wyposażeniem rokokowym, klasztor o skromnych cechach barokowych. Brama Mazurska z początku XIV wieku gotycka, Wieżachełminska z II połowy XIV wieku. Wieża i szczyt ratusza gotyckiego z końca XIV w., spalonego w 1631r., rozebranego w 1868r. Spichlerz renesansowy z 1604r., przebudowany XIX/XX w. Pałac Anny Wazówny wzniesiony około 1564r. przez starostę Rafała Działyńskiego, przebudowany w 1969r.. Zamek krzyżacki wybudowany w latach 1308-39, siedziba komturów krzyżackich 1331-1454. Od 1479 do 1772r. siedziba starostów polskich m.in. Działyńskich (1485-1604), Anny Wazówny (1604-25). W czasie wojen szwedzkich zniszczony, rozebrany przez władze pruskie z XVIII wieku. Zachowane zarysy murów i częściowo piwnice, wysoka ośmioboczna wieża 54m oraz częściowo budynek bramy. Z przedzamcza zachowały się duże partie murów obronnych. Przy ulicy Kamionka dąb - pomnikowy (460 cm). Na uwagę zasługuje także trójkątny rynek. Dojazd PKP i PKS.
93,6 km Tama Brodzka osada leśna ze stacją kolejową linii Brodnica - Działdowo i Brodnica - Nowe Miasto Lubawskie. Węzeł szlaków turystycznych: żółty (Toruń - Radomno) i zielonego (Górzno _ Łąkorz). W pobliżu stacji PKP schron żelbetonowy z okresu II wojny światowej (1944r.). Bar. Dojazd PKP, PKS.
94,0 km Tama Brodka zastawka spiętrzająca na rzece Skarlance.
97,8 km Mariany przysiółek z kilkoma zabudowaniami. Dochodzi tu szlak turystyczny niebieski (Górzno - Bachotek).
100,0 km Bachotek jezioro oraz stanica wodna PTTK im. Marii Okołów-Podhorskiej. Jedno z najbardziej znanych miejsc na terenie Pojezierza Brodnickiego, posiada obszar 211 ha przy max głębokości około 24km. Dobra rycerskie w 1446r. należšce do Lamperta w komturii brodnickiej. Od 1511r. dobra szlacheckie należšce do Janusza Szadlińskiego (vel Bachocki). W 1951r. M. Okołów-Podhorska zainicjowała budowę drewnianej stanicy wodnej dla turystów wodniaków. Ciekawostki: przy leśniczówce Bachotek rośnie lipa drobnolistna w wieku 150 lat o obwodzie 395 cm w pierśnicy bedąca pomnikiem przyrody, na Wyspie Skarbów na jez. Bachotek znajduje się hipotetyczne grodzisko z wałem i fosa (22 x 12m),
na półwyspie wrzynajacym się w jez. Strażym znajdujš się dwa grodziska wyżynne:
1-owalne (40 x 30 m), 2 - stożkowate z wałem i fosą (32 x 15 m) położone obok siebie. W sezonie restauracja i dojazd PKS.
101,0 km Bachotek - most Jadwigi przerzucony przez Skarlankę. Okok, wzdłuż Skarlanki rozcišga się rezerwat przyrody Bachotek utworzony w 1984r. na powierzchni 22,71 ha. Rezerwat utworzono w celu ochrony unikalnego zbiorowiska roślinności wodnej. W czasie II wojny światowej po drugiej stronie rzeki Skarlanki hitlerowscy bestialsko zamordowali kilkuset Polaków a następnie próbowali spalić zwłoki. W miejscu tym w 1958r. dokonano odsłonięcia pomnika w kształcie stylizowanego orła projektu Juliusza Wilskiego.
102,5 km Strażym - jezioro powierzchnia 73 ha i max głębokości 9 m.
105,5 km Cichówka - rzeka (most na rzece Cichówce), która łączy jez. Zbiczno i jez. Strażym. Obok szosy Jajkowo - Zbiczno znajduje się schron żelbetonowy z okresu II wojny światowej (1944r.).
105,7 km Zbiczno - jezioro położono w centrum Pojezierza Brodnickiego. Powierzchnia jeziora wynosi 129 ha przy max głębokości 41,6 m.
110,0 km Rytebłota leśniczówka z 1868r. wokół, której powstało kilkanaście domków letniskowych, osrodek wypoczynkowy, pola namiotowe oraz ośrodek jazdy konnej.
W Rytychbłotach szosa Ciche - Brodnica przecina przesmyk międzyjeziorny, którym jest rz. Cichówka łącząca jez. Tomaszek z jez. Zbiczno. Ciekawostki: pomnik przyrody aleja jaworowo - lipowo - klonowa oraz 4 dęby będące każdy z osobna pomnikiem przyrody w tym Dąb Kościuszki rosnący przy skręcie szlaku z szosy nad jez. Tomaszek. Wiek dębów dochodzi do 300 lat, szerokość w pierśnicy od 252 do 390 cm. Dojazd PKS.
113,2 km Ciche - jezioro o powierzchni 111 ha i max głębokości 13,4 m.
117,2 km Struga Brodniczanka tworząca przesmyk pomiędzy jez. Mieliwo o powierzchni 81 ha i max głębokości 9,4 m i jez. Sosno o powierzchni 188 ha i max głębokości 12,4 m. Nad jez. Mieliwo został w 1958r. utworzony rezerwat przyrody Mieliwo na powierzchni 11,73 ha gdzie ochronie podlegają mieszany las z przewagą buka. Występują tu 200-letnie sosny oraz stanowisko lilii złotogłów.
123,2 km Górale osada wymieniana w 1322r. na dokumencie komtura ziemi chełmińskiej Otto von Lutterberga, który nadał jej przywilej lokacyjny. W 1432r. wielki mistrz Paweł von Russdorf nadaje wieś Mikołajowi Tenner. W 1414r. wieś poniosła szkody wojenne. Ciekawostki: drewniany kościół paraf. św. Marcina wzniesiony w latach 1723-24 w miejscu poprzedniego. Drewniana chata z przełomu XVIII/XIX wieku (nr 60). Dojazd PKS.
125,2 km Głowińskie - jezioro o powierzchni 130,5 ha i max głębokości 18,5 m.
130,2 km Ostrowite - wieś ze stacją PKP na linii kolejowej Toruń - Iława. Węzeł szlaków turystycznych: żółtego (Toruń - Radomno), zielonego (Ostrowite - Radzyń Chełmiński) i niebieskiego (Brodnica - Ostrowite). Wieś wzm. W 1414r. kiedy poniosła szkody wojenne. W 1764r. właścicielami są Ostrowiccy. W latach 1920 - 44 dobra są własnością Hansa von Blichera. Ciekawostki: gotycki kościół paraf. św. Jakuba zbudowany w I połowie XIV wieku, pałac zbudowany w koncu XIX wieku, piętrowy, w otoczeniu znajduje się park krajobrazowy z XIX wieku z 24 gatunkami drzew (m.in. platan).
133,0 km Osetno osada wzm. 1338r. kiedy to wielki mistrz Dytrych von Altenburg nadał ją Mikołajowi de Dobruicz. W 1414r. wieś ponosi szkody wojenne. W 1570 r. właścicielem jest Stanisław Wichulski.
136,8 km Łąkorek osada wzm. w 1414r. jako zniszczona. W latach 1423-24 własność rycerska Hannosa w komturstwie radzyńskim. W 1570r. jest tu folwark królewski z młynem o 2-ch kołach. W XVIII wieku wieś należała do starostwa łškorskiego (starostami byli m.in. Czapscy).Ciekawostki: pałac z 1901r. o cechach secesyjnych otoczony parkiem z konca XIX wieku, w którym szereg drzew będących pomnikiem przyrody (lipa drobnolistna i kasztanowiec). Nad jez. Łąkorz przy kanale prowadzącym do jez. Partęczyny Wielkie znajdują się relikty nawodnej osady palowej z XIV wieku odkrytej przez Maxa Töppena w 70-tych latach XIX wieku. Jezioro Łškorz liczy 162 ha powierzchni przy 30,9 m głębokości. Dojazd PKS.
143,0 km Okonek - jezioro o powierzchni 3,4 ha i max głebokości 8 m.
150,0 km Skarlin osada wzm. w 1339r. kiedy jest wymieniony rycerz Fryderyk ze Skarlina. W latach 1402-38 wieś stanowi własność zamku w wójtostwie bratiańskim. W 1414r. został spalony kościół i wieś poniosła szkody. Ciekawostki: gotycki kościól paraf. św. Bartłomieja z około 1330r. Nad jez. Skarlińskim powierzchnia 300 ha i max głębokość 15,5 m przy płw. Kuchnia relikty nawodnej osady palowej z XIV wieku. Dojazd PKS.
153,0 km Lekarty osada wymieniana w 1402r. przez wójta bratiańskiego Henryka Marschalka jako opustoszała. Dojazd PKS.
156,5 km Gryśliny osada wzm. w 1402r. kiedy jest wymieniany rycerz Mikołaj z Gryślin. W 1414r. wieś poniosła szkody wojenne. W 1501r. właścicielem jest Mateusz Wilkanowski a w 1570r. Działyński. Ciekawostki: poewangelicki kościół z XIX wieku, plebania z XIX wieku. Dojazd PKS.
160,0 km Radomno wiek lokowana w latach 1301-31 przez komtura krajowego Siegharda von Schwarzburga w komturii dzierzgońskiej. W 1570r. własność królewska, wzmiankowany jest młyn o 1 kole i karczma. W 1316r. jest wymieniany jest młyn o 1 kole i karczma.
W 1316r. jest wymieniony pleban Piotr. Ciekawostki: kościół paraf. Najświętszego Serca Jezusa z 1900-06r., dwór z końca XIX wieku z otaczajšcym go parkiem. Na wyspie jez. Radomińskiego (pow. 115 ha i max głębokości 28 m) znajdują się wały średniowiecznego grodziska. Węzeł szlaków turystycznych: żółtego (Toruń- Radomno) i czerwonego (Nowe Miasto Lubawskie - Radomno). Dojazd PKP i PKS.
