Zamek pokrzyżacki – siedziba komturów brodnickich, rozpoczęcie budowy około 1285 r. – zapewne wówczas drewnianej warowni, później murowany z cegły gotyckiej w dwóch etapach: w latach 1305-1317 mury obwodowe przedzamcza i zamku a w latach 1312-39 zakończenie całości założeń obronnych (1339 poświęcenie kaplicy zamkowej). W 1388 r. uszkodzony na skutek powodzi a po 1415, po oblężeniu z czasu tzw. wojny głodowej (1414) unowocześnienie fortyfikacji przez budowniczego Mikołaja Fallensteina. Zajęty przez wojska polskie w 1454 r. W 1462 r. obsadzony przez dowódcę zaciężnych wojsk krzyżackich Bernarda Szumborskiego. Od 1481 r. siedziba starostów królewskich: w latach 1485-1604 -Działyńskich i w latach 1605-1625 królewny Anny Wazówny.
Obecnie w piwnicach zamkowych prezentowane są dwie wystawy stałe: “Region brodnicki w średniowieczu” oraz “Rzeźby i detale architektoniczne z kaplicy zamkowej”.
Ekspozycja powstała na podstawie badań wykopaliskowych prowadzonych przez Instytut Archeologii i Etnologii UMK w Toruniu, Muzeum w Grudziądzu oraz przede wszystkim przez Muzeum w Brodnicy. Prezentowane na wystawie zbiory zostały uzupełnione ikonografią dotyczącą różnorodnych zajęć społeczności doby średniowiecza. Na wystawie obejrzeć można zabytki związane z dawnymi rzemiosłami (garncarstwem, myślistwem, rybołówstwem, snycerstwem, kowalstwem, obróbką poroża i kości, uprawą roli, produkcją żywności, broni i budownictwem). Zabytki pochodzą z wykopalisk z grodzisk i osad wczesnośredniowiecznych ze Żmijewka, Szczuki, Osieka Rypińskiego, Lembarga, Grążaw a także późnośredniowiecznych gródków rycerskich ze Słoszew, Bachotka i Radoszk. Ze Słoszew pochodzi najbogatszy w Europie zbiór grotów bełtów (strzał) do kuszy. Na ekspozycji prezentowane są poglądowe makiety grodzisk w Żmijewku oraz w Bachotku a także makieta średniowiecznej Brodnicy. Do wyjątkowych znalezisk należą trzy średniowieczne miecze: z Brodnicy (XI w.) Golubia (XIV w) oraz Jabłonowa Pomorskiego (XV/XVI w.).
Rzeźby i detale architektoniczne z kaplicy zamkowej w Brodnicy
Wystawa prezentuje odkryte w czasie prac konserwatorskich relikty wyposażenia rzeźbiarskiego zamkowego oratorium – jednego z najwspanialszych i największych na terenie konwentualnych zamków w Prusach. Choć ilość eksponowanych fragmentów rzeźb i innych detali jest niewielka, to wartość artystyczna i naukowa tego zbioru jest nie do przecenienia, pozwala bowiem na uchwycenie związków pomiędzy poszczególnymi dziełami i warsztatami twórców na terenie Prus. Jest to także wystawa trudna w odbiorze, umożliwia jednakże odtworzenie w wyobraźni zwiedzających kształtu, bogactwa form i stylu wystroju tej nieistniejącej dziś kaplicy zamkowej, znanej jedynie z lakonicznych opisów w źródłach historycznych i fragmentarycznych pozostałości, znajdujących się w zbiorach brodnickiego muzeum. Warto podkreślić również, że o randze tego zespołu świadczy porównywanie go z wyposażeniem kościoła zamkowego w Malborku i eksponowaniem niektórych zabytków na wielkiej wystawie 800 lat Zakonu Krzyżackiego prezentowanej w Norymberdze.
